چهارشنبه 19 اردیبهشت 1403
شبكه‌های برق در آینده برای اینکه بتوانند نیازهایی ازجمله بار مصرفی، قابلیت اطمینان امنیت و اقتصادی بودن را برآورده سازند باید دارای ویژگی تعاملی و خودكار بودن باشند. این تصویر نیازمند تكنولوژی‌های متعددی است كه از جمله مهم‌ترین آن الكترونیك قدرت است. تجهیزات الكترونیك قدرت به‌طورکلی دارای نقش‌هایی از قبیل تبدیل انرژی الكتریكی از شكل AC به DC و برعکس، تغییر شكل موج ولتاژ یا جریان، تغییر آرایش شبكه برق، فراهم نمودن امپدانس مجازی قابل‌کنترل و ... در شبكه هستند.
اهمیت استراتژیک فناوری الکترونیک قدرت را می‌توان در ابعاد زیر اشاره نمود:
مسائل زیست‌محیطی: ازآنجاکه نقش و وظیفه‌ی ادوات الكترونیك قدرت، تبدیل انرژی الكتریكی به فرم مطلوب است، این تجهیزات می‌توانند بازده و راندمان فرآیند‌ها را افزایش دهند. علاوه بر آن ادوات الکترونیک قدرت در سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر، ذخیره انرژی با حجم بالا، خودروهای هیبریدی، انتقال توان در حجم زیاد و اتصال شبكه‌های مختلف نقش مؤثری بر عهده دارند و كمك شایانی به كاهش مصرف و هدر رفت انرژی و تولید انرژی از منابع پاك‌تر می‌كنند.
مسائل اجتماعی: فناوری ادوات الكترونیك قدرت می‌تواند بر عوامل اجتماعی ازجمله رفاه انسان‌ها از طریق فراهم آوردن شكل مطلوب و مورد نیاز انرژی الكتریكی تأثیرگذار باشد. اثرات اجتماعی ادوات الكترونیك قدرت را می‌توان به كیفیت توان و رضایت¬مندی اجتماع، اشتغال‌زائی و فرهنگ استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر تقسیم‌بندی نمود.
مسائل سیاسی: استفاده از فناوری الكترونیك قدرت و دستیابی به دانش آن‌که كاربردهای وسیعی از تجهیزات مربوط به مشتركین تا مباحث انرژی، نظامی و انتقال انرژی بین كشورها دارد، می‌تواند نقش مهمی در تعاملات بین‌المللی، حفظ سیادت جهانی و منطقه‌ای و به چالش كشیدن رقبا در عرصه‌ی بین‌المللی ایفاء نماید. استفاده از این ادوات می‌تواند باعث تولید انرژی از سبد انرژی متنوعی شود كه سبب افزایش قدرت سیاسی كشور و عدم وابستگی به یك یا چند منبع محدود می‌شود.
مسائل اقتصادی: با به‌کارگیری انرژی‌های تجدید‌پذیر هزینه‌های اقتصادی مرتبط با اثر سوء سوخت‌های فسیلی بر سلامت کاهش می‌یابد. مولدهای انرژی تجدیدپذیر اغلب از طریق مبدل‌های الكترونیك قدرت به شبکه متصل شده و آلودگی هوای كم یا ناچیزی دارند كه استفاده از آن‌ها، سبب افزایش سلامتی جامعه و كاهش هزینه‌های درمان می‌شود. همچنین منابعی مانند انرژی‌های بادی و خورشیدی جهت بهره‌برداری نیاز به آب ندارند که استفاده از آن‌ها باعث آزاد‌سازی بخشی از منابع آب می‌شود. استفاده از خودروهای هیبریدی و الكتریكی نیز به‌عنوان راه‌حلی جهت كاهش آلودگی شهرهای بزرگ و صنعتی مطرح هستند که ادوات الكترونیك قدرت جهت شارژ و تغذیه این تجهیزات نقش اساسی دارند.
ازنظر اشتغال‌زایی نیز به‌طور متوسط ظرفیت‌های شغلی بیشتری برای هر واحد انرژی الكتریكی تولیدشده توسط انرژی‌های تجدیدپذیر نسبت به سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. این امر در کشورهایی چون آلمان و آمریکا باعث ایجاد مشاغل جدید فراوانی شده است.
از دیگر مزایای اقتصادی ادوات الكترونیك قدرت، استفاده از آن‌ها در ذخیره‌سازهای انرژی است. ذخیره‌سازهای الكتریكی می‌توانند در بهره‌برداری اقتصادی سیستم كمك نمایند. ادوات FACTS نیز امكان كنترل مناسب توان بین نواحی را فراهم می‌نمایند، با اتصال نواحی مختلف امكان تولید و پخش بار بهینه از لحاظ زیست‌محیطی و اقتصادی فراهم می‌شود. با استفاده از این تجهیزات، امكان بهره‌برداری بهتر از منابع انرژی تجدید‌پذیر با ماهیت متغیر و تصادفی فراهم می‌شود. برای مثال استفاده از STATCOM جهت فراهم نمودن توان راكتیو ژنراتور القایی و كاهش فلیكر ولتاژ ناشی از آن به توسعه‌ی توربین‌های بادی كمك میكند. با كنترل مناسب توان اكتیو و راكتیو، می‌توان بارپذیری خطوط انتقال را بدون نیاز به توسعه فیزیکی آن‌ها افزایش داد. با كنترل مناسب توان اكتیو و راكتیو شبكه، از بروز شرایط اضافه‌بار خطوط و ترانسفورماتورها جلوگیری شده و طول عمر آن‌ها افزایش می‌یابد كه بالطبع از زیان ناشی از كاهش عمر مفید این تجهیزات جلوگیری می‌شود.
ادوات الكترونیك قدرت در بهبود کیفیت توان نیز نقش بی بدیلی دارند. كیفیت توان پایین باعث افزایش تلفات اهمی به دلیل حضور جریان‌های هارمونیكی در خطوط توزیع و تجهیزات میشود. جریان اضافی باعث اشغال ظرفیت خطوط توزیع و تجهیزات می‌گردد كه در نتیجه امكان عبور توان از این خطوط و استفاده مؤثر از حداكثر ظرفیت آن‌ها كاهش می‌یابد. از سوی دیگر عبور جریان‌های هارمونیكی از خطوط توزیع و تجهیزات موازی باعث ایجاد اضافه حرارت می‌شود كه در دراز مدت باعث كاهش عمر خطوط و تجهیزات می‌شود و حتی ممكن است باعث خرابی آن‌ها شود. ولتاژهای هارمونیكی باعث ایجاد تلفات عایق بیشتر در تجهیزات خواهد شد.
كیفیت توان پایین می‌تواند منجر به ایجاد اختلال در تجهیزات حفاظتی شده و احتمال خرابی تجهیزات در اثر خطا را بالا ببرد. این اختلال نقش مهمی در كاهش امنیت شبكه بازی می‌كند. كیفیت توان پایین در صنایع نیز ضررهای اقتصادی فراوانی تحمیل می‌كند. عموماً صنایع به دلیل سیاست‌های شركت توزیع (الزام بر حفظ كیفیت توان) با مشكل پرداخت جریمه و عدم امكان افزایش تولید مواجه هستند.
ادوات الكترونیك قدرت در ایجاد كارایی بالاتر (از طریق افزایش راندمان، بهره‌برداری حداكثری و بهینه از سیستم قدرت فعلی)، قابلیت اطمینان بالاتر، افزایش كیفیت توان شبكه، بهره‌برداری آسان‌تر، امكان كنترل سریع (و مجزای) توان حقیقی و موهومی، امكان احداث خطوط انتقال در فواصل بسیار طولانی (حتی در زیر دریا)، امكان اتصال شبكه‌های آسنكرون به هم، امكان گسترش دامنه مانور نیروگاه‌ها در شبكه و بهبود شاخص‌های شبكه قدرت نسبت به رقبای خود برتری قابل ملاحظه‌ای دارند.
بیانیه چشم‌انداز طرح به شرح زیر است: "با اتکا به خداوند متعال، در راستای تحقق جهت‌گیری‌های کلان صنعت برق در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش تلفات انرژی، بهبود بهره‌وری، قابلیت اطمینان و پایداری شبكه و افزایش صادرات برق به کشورهای همسایه، حوزه فناوری‌ تجهیزات الکترونیک قدرت کشور با تکیه‌بر توانمندی متخصصان داخلی، قطب فناوری الکترونیک قدرت منطقه در سال 1404 خواهد بود."
طرح حاضر متمرکز بر کاربرد تجهیزات الکترونیک قدرت در شبکه برق کشور به‌منظور دستیابی به اهداف کلان وزارت نیرو است. بر این اساس کلیه تجهیزات الکترونیک قدرت که مورد نیاز وزارت نیرو در بخش‌های مختلف بوده موردتوجه خواهد بود و تجهیزاتی که کاربرد آن‌ها صرفاً به صنایع محدود است مدنظر نیستند. منظور از ساخت تجهیزات در داخل کشور ساخت به مفهوم عام بوده و صرف مونتاژ یا طراحی نیز از منظر این طرح کفایت می‌کند. بر این اساس ساخت قطعات ازجمله سوئیچ‌های الکترونیک قدرت، سخت‌افزار سیستم‌های کنترل و مانیتورینگ، تجهیزات حفاظتی ازجمله رله‌ها، تجهیزات قدرت مورد نیاز ازجمله بریکر، ترانسفورماتورهای اندازه‌گیری، بانک‌های خازنی، راکتورها و تجهیزات جانبی بخش الکترونیک قدرت ازجمله مدارات الکترونیکی، سیستم خنک‌سازی و ... در حیطه این طرح نیست. همچنین در خصوص تجهیزاتی که به‌کارگیری آن‌ها نیاز به مطالعات شبکه دارد کلیه مطالعات مورد نیاز در حیطه این طرح نبوده و مدنظر نیست. از مباحث بهره‌برداری تنها تعمیر و نگهداری تجهیز الکترونیک قدرت موردنظر بوده و مباحث بهره‌برداری مرتبط با شبکه مدنظر نیست.
  • در بازار مصرف داخلی تجهیزات الکترونیک قدرت ساخت داخل جایگاه نخست مصرف را داشته و این تجهیزات قابلیت رقابتی بين المللی داشته باشند.
  • در میان کشورهای منطقه در عرصه طراحی، تولید و بهره‌برداری از تجهیزات الکترونیک قدرت ساخت داخل، کشور پیشتاز باشد.
  • تجهیزات الکترونیک قدرت ساخت کشور از بازارهای بین‌المللی این تجهیزات سهم مناسبی و به‌ویژه در بازارهای منطقه داشته باشد.
  • مراکز آموزشی و پژوهشی کشور از دانش روز دنیا در زمینه فناوری‌های جدید و نوظهور تجهیزات الکترونیک برخوردار باشند.